1870 Büyük Pera Yangını Sigorta Eksper Raporu

Tahmini Okuma Süresi: 3 dakika

Osmanlı İmparatorluğu’nda sigortacılık faaliyetlerinin 1870 Büyük Pera Yangını sonrasında başladığı neredeyse tüm kaynaklarda tekrarlanmaktadır. Bunun bir nedeni yangının büyüklüğü diğer bir nedeni ise 1666 Londra Yangını sonrasında İngiltere’de sigortacılığın başlangıcı ile bir paralellik kurulma çabası olarak görülebilir. Fakat önceki yazılarımızda da belirttiğimiz gibi Osmanlı’da sigortacılık çok daha eski zamanlardan beri uygulanagelmiştir. Diğer taraftan, bu yazıda detaylarını bulabileceğiniz üzere Büyük Pera Yangını sonrasında bazı sigorta şirketleri tazminat ödemiştir. Bu da bize bu yangından önce de İstanbul’da yangın sigortacılığının yapıldığını göstermektedir.

1870 Büyük Pera Yangını muazzam boyutlardaydı. İstanbul açısından artık eski tip yapılaşmanın ve fiziki koşulların sürdürülebilir olmadığının kanıtı gibiydi. Ticaretin güvenli ve sürdürülebilir olması için en önemli ölçütlerden biri de güvenilir fiziki koşullardır. 1870 Büyük Pera Yangını İstanbul’da bu ölçütün eksik olduğunu aynı zamanda da sigorta şirketlerinin şehir hakkındaki analizlerinin önemli olduğunu göstermiştir.

1870 Yangının Etkisi – Kasımpaşa

Sun Sigorta Şirketi’nin yaptığı analizde 1870 Büyük Pera Yangını sonucunda yaklaşık 7.000 ev yandığı belirtilmiştir. Yanan evlerin ¾’ü ahşap yapımıdır. Yine aynı analizde yangının şehre maliyeti 50 milyon Frank olarak tahmin edilmiştir. Bu tutar içerisinde sigortalı yapıların payı 170.000 Frank olup dört İngiliz Sigorta Şirketi hasar tazminatı yapmıştır. Bunlar; Sun, North British & Mercantile, Northern ve Royal’dır.

Son 9 yılda meydana gelen yangınlar ile 15.000’e yakın evin yok olduğu belirtilmiş ve yangınların felaket boyutları ortaya konmaya çalışılmıştır. Sun; yangının büyüklüğü konusunda bilgilendirildikten sonra İzmir acentesi olan Henry Rose’u hemen İstanbul’a göndererek kapsamlı bir rapor hazırlamasını ister.

Henry Rose’un Raporu

Rose hemen çalışmalarına başlayarak 8 Temmuz 1870 tarihinde Londra merkeze raporunu sunar. Rapora göre yangın, 5 Haziran 1870 yılında Valideçeşme’de bir evde çıkmıştır. Rose’a göre Valideçeşme’de ahşap bir evde özellikle yoksulların evlerini ısıtmak ve üzerinde kahve yapmak için kullandıkları mangalı; bir çocuk üst kattan alt kata getirmek için gittiği sırada merdivenlerde yere düşürmesiyle başlamıştır. Evin ahşap olması nedeniyle bir anda evi saran yangın tam olarak Pazar günü saat öğleden sonra  ikide başlamıştır. Rüzgarın kuvvetli olması nedeniyle alevler hemen yandaki evlere sıçramış ve güney batı yönünde ilerleyerek önüne çıkan her şeyi yok etmiştir. Buradaki evlerin tamamının ahşap olması sokakların dar olması ve evlerin birbirine bitişik olmasına ek olarak kuvvetli rüzgar yangını söndürmeyi imkansız hale getirmiştir.

Yangın giderek yayılarak Taksim caddesine ulaşmış ve yoğunlukla orta kesim Ermenilerin yaşadığı ahşap evlerin neredeyse tamamını yok ederek Tarlabaşı ve Sakızağacı’nın olduğu noktaya doğru hızla yayılmıştır. Bu arada rüzgar gücünün azalması yerine daha da kuvvetlenerek kuzay batı yönlü esmeye başlamıştır. Diğer yandan saat öğleden sonra beşe doğru yangın Kasımpaşa’nın bahçelerine ulaşarak evlerin olmadığı noktaya kadar ilerlemiş ve o bölgede yangın durmuştur.

1870 Yangının Etkisi – Tarlabaşı

Diğer taraftan güneybatı yönündeki Tarlabaşı, Sakızağacı’nda bulunan yapılar taş olmasına, kapılarının demir olmasına rağmen nerdeyse ahşap binalar kadar erken tutuşmuşlardır. Bunun nedeni yangının tüm noktalardan evlere doğru gemesi ve kıvılcım ve közlerin çatıları tutuşturması aynı zamanda da camlardan içeri girerek evin içine yayılmaya başlamasından kaynaklanmıştır. Bu bölgede Boghos Dadyan adlı zengin Ermeni Banker’in evi bunlardan en önemlileridir. Dadyan’ın evi taş bir yapıya sahip olup iki katlı geniş bir balkonu olan ve 21 inç genişliğinde duvarlara sahip tir. Bu evde ailesi ve 7 hizmetçisiyle yangına yakalanmıştır. Kapılar demirden olup kitlenmiş tüm camları da kapatılmasına rağmen ev yanmaktan kurtulamamış ve evdeki herkes ölmüştür.

Çıkan yangın sonucunda büyük çoğunluğu Ermeni ve Frenkler etkilenmiştir. Yaz olması nedeniyle Frenklerin bir kısmı adalardaki yazlıklarına gitmiş olması felaketin can kayıpları boyutunu daha da büyümesine engel olmuştur. Yangın başladıktan sonra insanlar iki şekilde davranmıştır. Evlerinin taş olmasına güvenenler camlarını kapılarını kapatarak evde kalmışlardır, diğerleri ise evlerini kilitleyerek dışarı çıkmışlar ve dua etmişlerdir. Diğer taraftan İngiliz Konsolosluğu da ciddi zarar görmüştür.

1870 Yangının Etkisi – İngiliz Konsolosluğu

Strateji Önerileri

Rose; şehirdeki su sorunun, ahşap ev yapısının, dar sokakların vb. fiziki koşulların yangının başlamasında ve büyümesindeki en büyük neden olduğunu belirtmiştir. Zira en azından su sorunu olmasaydı yangının boyutlarının bu denli ağır olmayacağını belirtmiştir. Rose; mektubunun sonuna doğru bundan sonra izlenilmesi gereken politikayı belirlemeye çalışarak gelişmelerin ne yönde olacağını tahmin etmeye çalışmıştır.

Bu saptamalardan en önemlisi ise; bu yangının şehir için bir istisna olduğu bundan sonra şehir yöneticilerinin de şehrin fiziki yapıları ile ilgili önlem alacaklarını belirtmiştir. Rose; görünenin aksine bundan sonraki sürecin yangın sigortacılığı açısından çok daha umut verici olduğunu belirtmiştir. Londra’daki gibi bir itfaiye teşkilatının kurulması gerektiğini hatta eğer mümkünse İngiltere’den İstanbul’a uzmanların getirilerek bunun sağlanması gerektiği üzerinde durmuştur.

Rose’un bu mektubu Sun’ın 1870 Büyük Pera Yangını’nın tanımlaması ve bundan sonraki politikaların belirlenmesi açısından çok önemlidir. Zira tam da Rose’un dediği gibi şehirdeki yangın sigortacılığı bu tarihten sonra birinci dünya savaşına kadar sürekli büyümüştür.

Kaynak;

LMA CLC/B/192/019/31522/260, s.200-202

LMA: London Metropolitan Archive