Tüm Yönleriyle Hayat Sigortaları
Hiç kendinize şu soruyu sordunuz mu? Bir gün başıma gelebilecek talihsiz bir olay neticesinde ailem benim gelirlerimden mahrum kalırsa ne olur? Ailem, şu anda içinde mutlu bir şekilde yaşadığımız evi kaybedebilir. Çocuklarım halen okumakta oldukları özel okul yerine eğitimlerine devlet okulunda devam etmek zorunda olabilir ve ileride üniversitede okuyabilmek için para bulamayabilirler. Eşim istemediği bir işte mecburen çalışmak zorunda kalabilir. Daha da önemlisi eğer bana bir şey olursa aileme kim sahip çıkar?
Bugün vereceğiniz önemli finansal kararlar ve sahip olacağınız özel hayat sigortası poliçeleri ile bireysel emeklilik sözleşmeleri sayesinde bir gün başınıza gelebilecek talihsiz bir olay neticesinde aileniz sizin gelirlerinizden mahrum kalsa dahi; eşiniz ve çocuklarınız kendi yuvalarında yaşamaya, çocuklarınız istedikleri okullarda okumaya devam edebilirler, eşiniz istemediği bir işte mecburiyetten çalışmak zorunda kalmaz. Bir gün çocuklarınız okullarından başarıyla mezun olduklarında siz yanlarında olmasanız bile “kendilerine bu imkânı sağlayan kişi” olarak sizi minnetle hatırlarlar ve büyük bir ihtimalle hiçbir zaman da unutmazlar. Böyle bir miras bırakmak istemez misiniz?
Hayat Sigortasının Tarihçesi
Aktif olarak çalışanların ücretlerinden kesilen primlerle emekli olanların ikramiye ve aylıklarının karşılanması esasına dayalı sosyal güvenlik sistemi dünyada ilk defa 19. yüzyılın son çeyreğinde devlet adamı Otto von Bismark tarafından Prusya’da uygulamaya konulmuştur. Dünyada ilk özel hayat sigortası uygulamalarının geçmişi ise 16. yüzyıla kadar geriye gitmektedir.
Bilinen ilk yazılı hayat sigorta sözleşmesi 1583 yılında (bazı kaynaklara göre 1536 yılında) Londra’da William Gybbons adında bir kişinin hayatı üzerine düzenlenmiştir. Bugün bildiğimiz haliyle, istatistiki nüfus verilerine, olasılık teorilerine ve aktüeryal hesaplama ilkelerine dayalı hayat sigortacılığı uygulamaları ise 1693 yılında ilk mortalite tablosunun ünlü fizikçi, gökbilimci ve matematikçi Edmond Halley tarafından hazırlanmasından sonra İngiltere’de kurulan hayat sigortası şirketleri tarafından başlatılmıştır.
Hayat Sigortasının Tanımı
Hayat sigortasını toplumsal ve bireysel açıdan iki şekilde tanımlamak mümkündür. (Kenneth Black, JR – Harold D. Skipper, JR “Life&Health Insurance” eleventh edition)
Toplumsal açıdan bakıldığında hayat sigortası nedir?
Bireylerin yaşamlarıyla ilgili finansal risklerinin, bu bireylerin bir araya gelmesiyle oluşan bir gruba devredilmesini ve yaşamla ilgili önceden belli olmayan finansal zararların karşılanabilmesi amacıyla bir fon birikimi sağlayan sosyal bir araçtır.
Bu tanımın iki temel unsuru bulunmaktadır. Birincisi, bireyden gruba doğru bir risk devri. İkinci olarak ta grubun üyeleri arasında zarar paylaşımı olmasıdır. Sigorta, insanların zararlarını birlikte karşılama ihtiyacından doğmuştur.
Bireysel açıdan bakıldığında hayat sigortası nedir?
Bir tarafın (sigorta ettiren) diğer tarafa (sigortacı) önceden belirlenen bir meblağ (prim) ödemesi ve karşılığında sigortalı kişinin poliçede belirtilen bir süre içinde; ölmesi veya önceden belirlenen bir tarihe kadar sağ kalması halinde sigortacının belli miktarda bir parayı ödemek üzere anlaştığı bir sözleşmedir.
Hayat sigortası 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunumuzun 1487. Maddesinde benzer şekilde şöyle tanımlanmıştır: Hayat sigortası ile sigortacı, belli bir prim karşılığında, sigorta ettirene veya onun belirlediği kişiye, sigortalının ölümü veya hayatta kalması halinde, sigorta bedelini ödemeyi üstlenir. Hayatı sigorta edilen kimse ilk primin ödenmesinden önce ölmüşse sigorta sözleşmesi geçersizdir. Bu tanımlardan da görüleceği gibi hayat sigortasının yasal ve finansal özellikleri bulunmaktadır.
Hayat Sigortasının Tarafları
Hayat sigortası sözleşmesinde; sigortalı adayı, sigorta ettiren, lehtar ve sigortacı kimdir?
Sigortalı Adayı: Başvurusu yapılan hayat sigorta sözleşmesi (poliçesi) ile hayatı sigortalanacak ve söz konusu sigorta başvurusu sigortacı tarafından değerlendirildikten sonra kabul edilerek sigorta sözleşmesinin düzenlenmesi durumunda, sigortalı olacak gerçek kişidir.
Sigorta Ettiren: Sigorta teminatları satın almak için sigortalı adayı ile birlikte sigorta başvurusunu yapan gerçek veya tüzel kişidir.
Lehtar: Lehine sigorta sözleşmesi yapılan ve sigorta sözleşmesi ile teminat altına alınan ölüm ve/veya yaşamla ilgili risk gerçekleştiğinde sigorta sözleşmesi üzerinde hak sahibi olan gerçek veya tüzel kişidir.
Sigortacı: Türkiye’de 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu ile 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve diğer ilgili mevzuata göre T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan alınan izinle anonim şirket veya kooperatif şeklinde kurularak ilgili sigorta branşlarında faaliyette bulunmak üzere ruhsat almış bir şirket veya kooperatiftir.
Sigorta sözleşmesinin tarafları; sigorta ettiren ve sigortacıdır. Seçilen hayat sigortası ürünü ve sözleşme türüne göre hayat sigortalarında sigortalı, sigorta ettiren ve lehtar aynı gerçek kişi olabileceği gibi bunların her biri ayrı birer gerçek (hayat sigortalarında sigortalı mutlaka gerçek kişi olmak zorundadır.) veya tüzel kişi (hayat sigortalarında sigorta ettiren ve lehtar mevzuatta belirtilen koşullarda tüzel kişi olabilir.) olabilir.
Hayat Sigortası Çeşitleri
Hayat sigortası sözleşmelerini dört ana grupta sınıflandırmak mümkündür.
1. Ölme Koşuluna Bağlı Hayat Sigortaları
Bu tür hayat sigortaları ile sigortalı kişinin ölüm riskine karşı sigorta teminatı sağlar ve esasen sigortalının “vakitsiz ölümü” sigortalanır. Sigorta süresi 1 yıllık, uzun süreli (Örneğin; 4 yıl, 12 yıl, 30 yıl vb.) veya sigortalının tüm hayatı boyunca sürecek şekilde belirlenebilir. Sigorta sözleşmesiyle önceden belirlenen sigorta süresi içinde sigortalının vefat etmesi halinde sigorta poliçesinde yazılı sigorta teminat tutarı yine poliçe üzerinde yazılı lehtar(lar)a sigorta şirketi tarafından ödenir.
2. Yaşama (Hayatta Kalma) Koşuluna Bağlı Hayat Sigortaları
Bu tür hayat sigortalarında sigortalının belirli bir sürenin (Örneğin; 10 yıl, 18 yıl, 40 yıl vb.) hayatta kalması halinde belli bir tutarda defaten veya sigorta sözleşmesinde öngörülen süre içinde ya da yaşam süresi boyunca yaşadığı süre boyunca sigorta teminat tutarı sigorta poliçesinde yazılan şartlarda düzenli gelir ödemesi şeklinde sigortalıya ödenir.
3. Karma Hayat Sigortaları
Ölme koşuluna bağlı belirli süreli hayat sigortası ile hayatta kalma koşuluna bağlı ertelenmiş hayat sigortası teminatlarının tek bir sigorta sözleşmesi (poliçesi) ile alınmasını sağlayan hayat sigortalarıdır. Karma hayat sigortalarında sigortanın başlangıcında belirlenen sigorta teminat tutarı, sigortalının sigorta süresi içinde ölümü halinde lehtar(lar)a, sigorta süresi sonunda hayatta kalması halinde ise (prensip olarak) sigortalının kendisine ödenir.
4. Birikimli (Yatırım Bileşenli) Hayat Sigortaları
Bu tür hayat sigortalarında sigortalının ölüm riskinin gerçekleşmesi durumunda sigorta tazminatı ödemesi yapılmasını sağlamak için alınan prim dışında, ayrıca bir “birikim (tasarruf) primi” alınması karşılığında, sigortalının belirli bir süre sonunda hayatta kalması halinde belli bir tutarda defaten ödeme veya belirli bir süre boyunca belli bir tutarda düzenli (aylık, üçer aylık, altışar aylık veya yıllık dönemlerde) gelir(irat) ödemesi yapılabilmektedir.
Ayrıca hayat sigortası ürünleri ile birlikte ek teminat şeklinde; sigortalının bir kaza sonucu ölmesi veya yaralanması sonucu engellilik (geçici veya sürekli fiziki engellilik ya da sigortalının mesleğinde çalışma veya kazanma gücünün kaybı) durumunun ortaya çıkması veya sigortalının belli tehlikeli hastalıklara yakalanması veya belli bir ameliyat olması durumunda toplu olarak bir tutar veya düzenli gelir (irat) ödemesi sağlayan ve hatta belli koşullarda tedavi masraflarını tazmin eden sigorta teminatları da satın almak mümkündür.
Her ne kadar örneğin çocukların ileride üniversite masraflarını veya evlilik masraflarını karşılamak veya bir araba ya da ev satın almak amacıyla, küçük tutarlı ve düzenli prim ödemeleriyle orta/uzun vadelerde bireysel tasarruflarla para biriktirmek için uygun birikimli hayat sigortası poliçelerinin belli ölçüde vergi avantajı sağlayan yatırım araçlarına benzer özellikleri bulunmakla birlikte, hayat sigortası sözleşmeleri esasen bir risk yönetimi aracıdırlar ve bu bağlamda bireysel finansal planlama sürecinin olmazsa olmaz unsurlarını oluştururlar.
Sizin İçin En Uygun Hayat Sigortası Hangisi?
Hayat sigortası yaptırırken hangi sigorta teminatlarına ne kadar ihtiyacınız olduğunu belirlemek için, finansal durumunuzu ve hanehalkı ihtiyaçlarınızı göz önünde bulundurmanız gerekir. Size ve ailenize en uygun hayat sigortası teminatları ve tutarlarını tespit edebilmeniz için; beklenmedik bir şekilde sizin hayatınızı veya çalışıp para kazanamayacak şekilde sağlığınızı kaybetmeniz durumunda, sizin gelirlerinizden mahrum kalacak hanehalkı üyelerinizin söz konusu gelirlerinize ne kadar süreyle ihtiyacı olacağını hesaplamanız gerekir. Ayrıca bu hesaplamayı yaparken, beklenmedik bir şekilde sizin hayatınızı veya çalışıp para kazanamayacak şekilde sağlığınızı kaybetmeniz durumunda sizin gelirlerinizden mahrum kalacak hanehalkı üyelerine ne kadar bir borç veya finansal değeri olan varlık kalacağını da dikkate almanız gerekir.
Bu konuda profesyonel sigorta aracılarından ve/veya bireysel finansal danışmanlardan yardım ve hizmet talep edebilirsiniz. Bu şekilde siz ve ailenizin ihtiyaçlarını karşılamak için gerekli olan hayat sigortası teminat türlerini ve tutarlarını belirledikten sonra ihtiyaçlarınıza uygun hayat sigortası sözleşmelerini satın alabileceğiniz sigorta ve emeklilik şirketleri ile ilgili olarak bir araştırma yaparak fiyat teklifi almanız gerekecektir. Ödenecek sigorta prim tutarlarının bütçenizi veya ödeme gücünüzü aşması durumunda, ihtiyacınız olan sigorta teminat türleri ve tutarlarını yeniden gözden geçirerek satın almayı planladığınız sigorta teminat türleri ve tutarlarının önceliklendirilmesi sonucu ya bazılarından vazgeçmeniz ya da teminat tutarlarını azaltmanız gerekebilir.
Hayat Sigortasında Risk Yönetimi
Sigortacı hayat sigortası şirketi potansiyel müşterilerine hayat sigortası teminatı verip vermemeye, veya bazı özel şartlar altında teminat verecekse hangi özel şartlarda teminat vereceğine karar verirken, sigortalı adayı gerçek kişi ile sigorta ettirene ait bazı tıbbi, finansal ve kişisel risk faktörlerine ait verileri inceleyerek bir risk değerlendirmesi yapmakta ve teminat vermesi durumunda, talep edilen sigorta teminat türleri ve tutarları için ödenmesi gereken prim tutarlarını da söz konusu risk değerlendirme süreci sonunda belirlemektedir.
Hayat sigortası şirketleri söz konusu hayat sigortası risk değerlendirme çalışmalarında genellikle (bireysel kredilere bağlantılı olarak yapılan hayat sigortası sözleşmeleri hariç) sigortalı adayı için talep edilen hayat sigortası ölüm teminatı tutarının, sigortalı adayının yıllık kazancının belli bir katını (örneğin 40 yaşına kadar olan sigortalı adayı için yıllık kazancın 20 katını, 40 ile 60 yaş arasındaki bir sigortalı adayı için yıllık kazancın 10 katını aşmayacak şekilde vb.) aşmamasına ve yine sigorta ettiren tarafından ödenecek yıllık hayat sigortası prim tutarının sigorta ettirenin yıllık harcanabilir gelirlerinin belli bir oranını (örneğin; yıllık harcanabilir gelir tutarının azami %20’sini vb.) aşmamasına dikkat ederler.
Bu çerçevede satın alınacak bir hayat sigorta poliçesinin primlerinin düzenli bir şekilde zamanında ödenmesi durumunda, sigorta süresi içinde sigortalı gerçek kişinin hayatında sigorta poliçesinde tanımlı yaşamsal risklerin gerçekleşmesi halinde, sigortacı (sigorta şirketi) sigorta poliçesinde belirlenen sigorta teminat tutarını sigortanın lehtar(lar)ına gecikmeksizin ödeyecektir.
Sigortacılık kariyerine 1988 yılında Türkiye Genel Sigorta‘da başladı. Sırasıyla Mapfre Genel Sigorta, Mapfre Genel Yaşam Sigorta, Garanti Emeklilik ve Cigna Finans Emeklilik şirketlerinde hayat ve sağlık sigortalarından sorumlu yönetici / üst düzey yönetici olarak çalıştır. Halen SHAW International şirketinin yönetici ortaklarından biridir.
