Son günlerde ekonomik açıdan oldukça hassas bir dönemden geçiyoruz. Döviz kurlarındaki dalgalanmalar, faiz artışları, TEFE-TÜFE derken hepimiz bir parça finansçı olduk. Bu yoğun ekonomik gündemde bankalardaki mevduatlar ve bu mevduatların güvenliği oldukça önemli bir konu haline geldi. Bu nedenle sigorta literatüründe kendine çok fazla yer bulamayan mevduat sigortasını ana hatlarıyla anlatmak istedik.
Sigortanın Kapsamı
Mevduat bir bankaya geri alınmak koşuluyla yatırılan paradır. Mevduat sigortası ise bankanın ödünç aldığı bu parayı geri ödeyememe riskine karşı kişi veya kurumları koruyan sigorta türüdür. Dünya üzerinde farklı uygulamaları olmakla birlikte bu yazımızda Türkiye’deki mevduat sigortası uygulamasını inceleyeceğiz.
Mevduat sigortası ülkemizde yaklaşık 35 yıldır uygulanmaktadır. 1983 yılında T.C. Merkez Bankası bünyesinde uygulanmaya başlayan bu sistem 2006 yılında bugünkü kapsamı ile düzenlenmiştir ve sistem Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) tarafından yönetilmektedir. Türkiye’de mevduat toplama yetkisi olan yerleşik bankaların mevduat sigortası sistemine katılması zorunludur.
Ülkemizdeki mevduat sigortası, yalnızca bireysel mevduatları güvence altına almaktadır, ticari banka hesapları daha geniş bir ifadeyle tüzel kişiliklere ait mevduatlar bu sigortanın kapsamına girmez. Buna göre bireylere ait;
- TL, döviz ve kıymetli maden cinsinden vadeli/vadesiz hesaplar,
- Birikim hesapları,
- Maaş hesapları gibi tüm bireysel banka hesapları bu sigorta ile teminat altındadır.
- Maaş hesapları gibi tüm bireysel banka hesapları bu sigorta ile teminat altındadır.
Teminatın Üst Sınırı
Mevduat sigortası kapsamında bir bankada bir kişi için verilen maksimum teminat (2024 itibariyle) 650 Bin TL’dir. Döviz veya kıymetli maden cinsinden mevduatlarda ise güncel kur üzerinden TL’ye çevrilerek hesaplama yapılır. Buradaki önemli nokta 650 Bin TL’lik sınırın her bir banka için ayrı ayrı geçerli olduğudur, yani bir bankada 750 Bin TL’niz varsa yalnızca 650 Bin TL’si sigorta kapsamındadır ancak beş farklı bankada 650’şer Bin TL, toplamda 3.250 Bin TL’niz varsa tamamı sigorta kapsamındadır.
Kapsam Dışı Kıymetler
Yazının başında da belirttiğimiz gibi mevduat sigortası sistemi Türkiye’de 40 yıldır uygulanmasına rağmen 90’lı ve 2000’li yıllarda yaşanan banka krizlerinde birçok vatandaş mağdur olmuştur. Bunun nedeni o dönemde müşterilerin mevduatlarının önemli kısmının yurtdışındaki off-shore (kıyı bankacılığı) hesaplara gönderilmiş olmaları. Off-shore hesaplar yüksek oranda faiz verirler ancak sıkı denetlenmezler ve bu tarz sigortaların kapsamına dahil değillerdir. O dönemde de bu hesaplar sigorta kapsamında olmadığından mevduat sahipleri paralarını TMSF’den geri alamadılar.
- Mevduat sigortasının kapsamı dışında bırakılan mevduatlar;
- Bankaların yurt dışı şubelerindeki mevduatlar
- Off-shore hesaplardaki mevduatlar,
- Banka ortaklarının/yöneticilerinin ve bunların yakın akrabalarının mevduatlarıdır.
Sigorta Primi
Mevduat sigortası primleri mevduat toplayan bankalar tarafından TMSF’ye ödenir. Primler üçer aylık dönemlerde hesaplanır, hesaplamada kullanılan oranlar bankaların kredi risk seviyelerine göre mevduat tutarının %0,011 ila %0,019’u arasında değişmektedir. Sigorta kapsamına girmeyen mevduatlar için herhangi bir prim ödenmez. Prim hesaplama yöntemiyle ilgili detaylı bilgi için tıklayınız.
Güncel Rakamlar
2023 yıl sonu verilerine göre Türkiye’deki mevduat tutarı 14.852 Milyar TL’dir, mevduat sigortası kapsamına giren tutar ise 3.316 Milyar TL’dir, diğer bir değişle Türkiye’deki mevduatların %22’si sigorta kapsamındadır.
Finansal istikrar ve toplumsal refahın korunmasında mevduat sigortasının önemli bir rolü vardır. Verilere baktığımızda 2006 yılından bu yana sigortalılık oranlarında önemli bir iyileşme olmadığı görünüyor, hatta bir miktar gerileme var.
Mevduat sigortası kapsama alanının genişletilmesi için teminat üst sınırın her yıl TÜFE’ye endeksli olarak arttırılması veya ticari mevduatların da sigortalanması gibi uygulamalar hayata geçirilebilir.
Bireyler olarak bizlerin yapabileceği şey ise 650 Bin TL’nin üzerinde mevduatımız varsa bu mevduatı sigorta limitini aşmayacak şekilde farklı bankalara dağıtmak.
Kaynak
TMSF. (2024). 2023 Faaliyet Raporu. https://www.tmsf.org.tr/tr/Rapor/YillikRapor
